Een boeiend commentaar op het Markus evangelie: –

Jezus maakt het ego niet kapot. Hij transformeert het ego, hij verandert het.

Het evangelie van Marcus is het kortste evangelie in het nieuwe testament. De directe stijl van deze tekst doet ‘modern’ aan. Toch blijft de tekst moeilijk te doorgronden. Moet de betekenis letterlijk worden opgevat, is het evangelieverhaal een historisch verslag of is het hele verhaal een en al symboliek en moet het gezien worden als in een vergelijking?

Intrigerende vragen van Paul van Oyen in zijn ‘vertolking met commentaar’ van dit evangelie. Van Oyen is een veelzijdig auteur, zoals blijkt uit zijn korte levensschets en boekenoverzicht. Hij is ook rector van de Sallandgroep, die zich onder zijn leiding maandelijks buigt over de bhagavad gita. De inbreng verwerkt hij dan weer in zijn commentaar. Er zijn al enkele deeltjes verschenen bij Conversion Productions. Op eenzelfde manier is dit commentaar op het evangelie van Marcus tot stand gekomen. Op initiatief van Communicatiewerkplaats ‘De Snaar’ in Alkmaar heeft een groepje ‘ijveraars’ zich samen met hem over deze tekst gebogen. Uit ervaring weet ik hoe confronterend een dergelijke werkwijze is. Je bent zo intensief met deze teksten bezig dat ze je diep raken en je ook inzicht geven in wie je bent en waar je in het leven staat. Hamvraag bij de start van de Alkmaarse groep was: begrijp je wat je leest? Geen gemakkelijke vraag voor een groep mannen en vrouwen van uiteenlopende leeftijd en met een verschillende achtergrond, zeker wat religie betreft. Ieder van hen benaderde de tekst van het evangelie van Marcus vanuit zijn of haar eigen kennis, ontwikkeling en achtergrond. Om elkaar goed te kunnen begrijpen en te kunnen blijven volgen was het nodig goed te luisteren en je in te leven in de visie en de beleving van de ander. Het doet enigszins denken aan het ‘bibliodrama’ tijdens mijn theologiestudie enkele jaren geleden. Op deze wijze probeerden de leden van de groep samen de boodschap te ontdekken die Jezus Christus ons in het evangelie brengt. Reeds eerder verschenen bij Conversion Productions diverse commentaren van de hand van Van Oyen op teksten uit de Nag Hammadi ‘bibliotheek’ van vroeg-christelijke geschriften. De bijeenkomsten in Alkmaar hebben deze uitgave als eigentijds commentaar op de evangelietekst van Marcus voortgebracht.

Betekenisniveaus

Het commentaar gaat uit van verschillende betekenisniveaus. Bovendien worden regelmatig verbanden gelegd met een andere levenstraditie die uitgaat van de eenheid van de Schepper met zijn schepping: de filosofie van advaita vedanta. De boodschap van Jezus gaat in de visie van Van Oyen over het herstellen van onze verbinding met God, met de Vader. Wat bedoelt Jezus hier te zeggen? Het commentaar komt steeds terug op deze boodschap en probeert aan te geven hoe we die verbinding met God op een praktische wijze kunnen bewerkstelligen. Om de historische omstandigheden rond het leven van Jezus meer te belichten, maakt Van Oyen gebruik van de pesher-techniek. De ‘peshers’ zijn een nadere uitleg of commentaar. Zij verwijzen naar de mogelijke symboliek in de tekst in verband met de actuele omstandigheden en de structuur van de Joodse maatschappij in de tijd van Jezus.

Lezing van deze vertaling met commentaar leert hoe universeel en tijdloos de uitspraken van Jezus eigenlijk zijn. Tijdens een symposium maakte een bezoeker zich erg boos over wat hij noemde ‘al die ouwe troep’, waarmee hij op de traditionele heilige geschriften doelde; hij vond dat er tegenwoordig zoveel mensen zijn die doorgevingen krijgen, dat de rest allemaal ballast is. De bhagavad gita, de koran, de bijbel, ze horen volgens hem niet meer bij deze nieuwe tijd. Het kenmerk van een revolutionair: breek alles af en bouw verder op de puinhopen.

Wie het evangelie van Marcus en het commentaar leest, kan niet anders dan concluderen dat deze oude teksten nog springlevend zijn. Zo wijst Van Oyen in zijn commentaar op het bezoek van Jezus aan de synagoge, waar hij wordt geconfronteerd met een man die veile en boze gedachten koestert en naar Jezus schreeuwt dat hij heel goed weet wie hij is: de belichaming van de vreze Gods en hij vraagt hem of hij hen kapot wil maken.

Confrontatie

“De synagoge”, zegt Van Oyen, “is het huis van God en de symboliek ervan is natuurlijk dat de mens zelf dat huis van God is. In de synagoge zijn vele ik-jes bij elkaar. De man met de veile en boze gedachten is de tiran in onszelf: het ego. De veile gedachten zijn onrein en dat woord staat dan ook in de Griekse tekst (akathartos). De tiran roept tegen het goddelijke en onsterfelijke (in het Grieks staat: ‘hij die in de heelheid van God staat’) in ons: ‘Wat moet je van ons (de eindeloze verzameling van ego’tjes die zich in het innerlijk, ofwel de synagoge van de mens hebben verzameld). Wil je ons kapot maken?’

Wie besluit de thuisreis te aanvaarden en de weg van verlossing of bevrijding te gaan, zal tot de onvermijdelijke confrontatie komen met zijn eigen ego. Wie doorgaat en de moed niet verliest en wie de genade van een gids of leermeester weet te vinden zal langzamerhand het goddelijke vóór laten gaan, waardoor het goddelijke (licht) in de mens dominant wordt. Dan daagt het licht dus. Het ego verzet zich echter uit alle macht en schreeuwt het uit, bang als het is de macht te verliezen. Maar Jezus maakt het ego niet kapot. Hij transformeert het ego, hij verandert het. Hij laat het er gewoon zijn, maar hij maakt dat het gaat gehoorzamen en luisteren. Vandaar: ‘Stil! Houd je mond. Verdwijn en laat hem met rust!’ De pijn die de mens voelt is de pijn van het ego met al zijn stuiptrekkingen en gevloek en getier. Tenslotte stelt datzelfde ego zich echter onder het gezag van het goddelijke in de mens, zodat hij gaat gehoorzamen. Zo wordt het ego dienaar en discipel tegelijkertijd!”

Het is slechts één citaat, één van de commentaren uit dit boeiende boek. Wat opvalt is dat Van Oyen vooral het belang van het hebben van een leraar of gids benadrukt om spiritueel te groeien. Niet iedereen zal dit met hem eens zijn, maar er valt wat voor te zeggen.

Dit zijn eigentijdse commentaren waardoor oude evangelieteksten weer gaan leven. Terecht wijst Van Oyen erop dat er meer in de bijbel te vinden is dan een letterlijke betekenis. Bestudering van de Kabbala en van andere Joodse esoterische geschriften leert dat de Joodse traditie sterk gericht was op het werken met dubbele betekenissen en met woordspelingen. Deze vertaling met commentaar van het Marcus evangelie past in de huidige ontwikkeling waarin aloude bijbelteksten geheel opnieuw worden gewaardeerd. Tweeduizend jaar van dogmatiek en gefixeerde denkpatronen hebben hun sporen nagelaten. Wat vroeger nog inspirerend was, voldoet nu niet meer. Het beeld van Jezus als Zoon van God is volgens Van Oyen inmiddels aan een intense en diepgaande herijking toe. Met dit boek heeft hij daaraan een waardevolle bijdrage geleverd.

Lambèrt de Kwant

Het evangelie van Markus, een vertolking met commentaar;

Paul G. van Oyen, Conversion Productions, ISBN 90 76392 19 6

Voor Mattheüs, een vertaling en commentaar zie: Mattheüs